Το πρώτο βήμα για να κρατήσετε το παιδί σας ασφαλές, είτε αυτοπροσώπως είτε στο διαδίκτυο, είναι να βεβαιωθείτε ότι γνωρίζει το θέμα.

1. Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας σχετικά με τον εκφοβισμό
Μόλις μάθουν τι είναι ο εκφοβισμός, τα παιδιά σας θα είναι σε θέση να τον εντοπίσουν πιο εύκολα, είτε συμβαίνει σε αυτά είτε σε κάποιον άλλον.

2. Μιλήστε ανοιχτά και συχνά στα παιδιά σας
Όσο περισσότερο μιλάτε στα παιδιά σας για τον εκφοβισμό, τόσο πιο άνετα θα σας το λένε αν το δουν ή το βιώσουν. Ελέγχετε καθημερινά τα παιδιά σας και ρωτήστε για την ώρα τους στο σχολείο και τις δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο, ρωτώντας όχι μόνο για τα μαθήματα και τις δραστηριότητές τους, αλλά και για τα συναισθήματά τους.

3. Βοηθήστε το παιδί σας να αποτελέσει θετικό πρότυπο
Υπάρχουν τρία μέρη στον εκφοβισμό: το θύμα, ο θύτης και ο θεατής. Ακόμη και αν τα παιδιά δεν είναι θύματα εκφοβισμού, μπορούν να αποτρέψουν τον εκφοβισμό με το να είναι συμπεριληπτικά, με σεβασμό και ευγένεια προς τους συνομηλίκους τους. Αν γίνουν μάρτυρες εκφοβισμού, μπορούν να υπερασπιστούν το θύμα, να προσφέρουν υποστήριξη ή/και να αμφισβητήσουν τις εκφοβιστικές συμπεριφορές.

4. Βοηθήστε να οικοδομήσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας
Ενθαρρύνετε το παιδί σας να εγγραφεί σε μαθήματα ή να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που του αρέσουν στην κοινότητά σας. Αυτό θα βοηθήσει επίσης στην οικοδόμηση αυτοπεποίθησης καθώς και σε μια ομάδα φίλων με κοινά ενδιαφέροντα.

5. Να είστε παράδειγμα προς μίμηση
Δείξτε στο παιδί σας πώς να φέρεται στα άλλα παιδιά και στους ενήλικες με ευγένεια και σεβασμό, κάνοντας το ίδιο στους ανθρώπους γύρω σας, συμπεριλαμβανομένου του να μιλάτε όταν οι άλλοι κακοποιούνται. Τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους ως παραδείγματα για το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται, συμπεριλαμβανομένου του τι πρέπει να δημοσιεύουν στο διαδίκτυο.

6. Να είστε μέρος της διαδικτυακής τους εμπειρίας
Εξοικειωθείτε με τις πλατφόρμες που χρησιμοποιεί το παιδί σας, εξηγήστε στο παιδί σας πώς συνδέονται ο διαδικτυακός και ο μη διαδικτυακός κόσμος και προειδοποιήστε το για τους διάφορους κινδύνους που θα αντιμετωπίσει στο διαδίκτυο.

Ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα ή συμπεριφορές ίσως υποδεικνύουν ότι το παιδί σας έχει πέσει θύμα εκφοβισμού:
Οι συνέπειες του εκφοβισμού είναι πολλές, σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και εξέλιξη των παιδιών και των εφήβων. Ο εκφοβισμός αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων ψυχικής υγείας στο παρόν και το μέλλον των εμπλεκομένων παιδιών και εφήβων.

Α. Επιπτώσεις σε παιδιά και εφήβους που εκφοβίζονται:
    * Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
    * Δυσκολία στη σύναψη φιλικών σχέσεων.
    * Μειωμένη συγκέντρωση, διάσπαση προσοχής.
    * Μείωση σχολικής επίδοσης, σχολική αποτυχία.
    * Αρνητική στάση προς το σχολείο και σχολική άρνηση, αύξηση απουσιών, εγκατάλειψη σχολείου.
    * Ψυχοσωματικά προβλήματα (π.χ. πονοκέφαλοι, διαταραχές ύπνου, διαταραχές διατροφής κ.ά.).
    * Ενδείξεις ψυχοσωματικών δυσκολιών (π.χ. συχνοί εφιάλτες, άγχος, θλίψη, εκρήξεις θυμού κ.ά.).
    * Σκέψεις να βλάψει τον εαυτό του, αυτοτραυματισμοί, απόπειρες αυτοκτονίας.

Β. Επιπτώσεις σε παιδιά και εφήβους που εκφοβίζουν
Έχουν αυξημένες πιθανότητες:
    * Στιγματισμού.
    * Εκδήλωσης άλλων βίαιων, παραβατικών και αντικοινωνικών συμπεριφορών.
    * Ανάπτυξης προβλημάτων στη σύναψη και τη διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων.
    * Ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως άγχους, κατάθλιψης κ.ά.
    * Ελλειμματικής σχολικής φοίτησης έως και διακοπής της.
    * Εθισμού σε ουσίες (αλκοόλ κ.λπ.) και παραβατικής συμπεριφοράς (εμπλοκή με τον νόμο).

Γ. Επιπτώσεις στους/τις αμέτοχους/χες παρατηρητές.
Έχουν αυξημένες πιθανότητες:
    * Να αναπτύξουν άγχος, φόβο, αίσθημα ανασφάλειας.
    * Να νιώθουν ενοχές γιατί δεν βοήθησαν τον/την συμμαθητή/τρια που υπέστη εκφοβισμό.
    * Να αναπτύξουν προβλήματα στις σχέσεις τους με συνομηλίκους.
    * Να αισθάνονται αδύναμοι/ες να παρέμβουν και, επιπλέον, να συνηθίζουν την αδιάφορη στάση, θεωρώντας την αποδεκτή.
    * Να παρουσιάσουν μείωση της σχολικής τους επίδοσης.
    * Να παρουσιάσουν εκ των υστέρων ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες (π.χ. επιθετική συμπεριφορά), εξαιτίας της παρακολούθησης περιστατικού/ών εκφοβισμού.

Ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα ή συμπεριφορές ίσως υποδεικνύουν ότι το παιδί σας έχει πέσει θύμα εκφοβισμού:
    * Φοβάται να περπατήσει μόνο του στο σχολείο, σας παρακαλεί να το συνοδεύσετε στο σχολείο, αλλάζει διαδρομή προς/από το σχολείο, καθυστερεί στην πρωινή προσέλευσή του στο σχολείο κ.ά.
    * Αποφεύγει ή αρνείται να πάει στο σχολείο, προφασίζεται ότι είναι άρρωστο, κάνει αδικαιολόγητες απουσίες («κοπάνες»), είναι απρόθυμο να συμμετέχει ακόμη και σε σχολικές γιορτές ή εκδρομές.
    * Συχνά, παραπονιέται για πονοκεφάλους, κοιλόπονο ή άλλες σωματικές ενοχλήσεις.
    * Δείχνει ανήσυχο, χάνει την αυτοπεποίθησή του.
    * Παρουσιάζει μείωση της σχολικής του επίδοσης (βαθμολογίας), δεν δείχνει ή έχει χάσει το ενδιαφέρον του για τη σχολική μελέτη, έχει προβλήματα συγκέντρωσης.
    * Δείχνει αποτραβηγμένο, απομονωμένο ή/και επιφυλακτικό με τους/τις άλλους/ες.
    * Έχει λίγους/ες ή καθόλου φίλους/ες.
    * Παρουσιάζει ανεξήγητη αλλαγή είτε στη διάθεση του (άγχος, θλίψη, ευερεθιστότητα, θυμός) είτε στη συμπεριφορά του (επιθετικότητα, απόσυρση, απομόνωση), η οποία είναι ιδιαίτερα εμφανής πριν από την επιστροφή του στο σχολείο μετά τα Σαββατοκύριακα ή μετά από μεγαλύτερες σχολικές διακοπές.     * Γίνεται ανεξήγητα επιθετικό στο σπίτι, κάνει φασαρίες, ενεργεί με εκφοβιστικό τρόπο προς τους άλλους (π.χ. επιτίθεται στα αδέλφια του).
    * Παρουσιάζει δυσκολία στον ύπνο ή συχνούς εφιάλτες.
    * Παρουσιάζει μεταβολή στις διατροφικές συνήθειες: τρώει λιγότερο ή περισσότερο από ό,τι πριν.
    * Παρουσιάζει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως το να αυτοτραυματίζεται ή να μιλά για αυτοκτονία.
    * Αρχίζει να τραυλίζει, ή να βρέχει το κρεβάτι του (νυχτερινή ενούρηση).
    * Τρομάζει όταν λαμβάνει μήνυμα στο κινητό.
    * Επιστρέφει στο σπίτι είτε πεινασμένο δηλώνοντας ότι έχασε το κολατσιό του είτε με σχισμένα ρούχα, κατεστραμμένα βιβλία ή τετράδια είτε του λείπουν προσωπικά αντικείμενα.
    * Ζητά ή κλέβει χρήματα (για να τα δώσει σε εκείνον/η που το εκφοβίζει) ή κάνει συχνή αναφορά για κλοπή των χρημάτων του.
    * Παρουσιάζει μελανιές, εκδορές, γρατζουνιές ή κοψίματα στο σώμα του και δίνει απίθανες εξηγήσεις γι’ αυτά.
    * Είναι απρόθυμο ή/και αρνείται να συζητήσει για αυτά που το απασχολούν.

Ο εκφοβισμός εκτός από εκείνους/ες που τον ασκούν και από αυτούς/ές που τον δέχονται, αφορά και όλους/ες που παρευρίσκονται και παρατηρούν όσα εξελίσσονται ή γνωρίζουν για την ύπαρξή του. Πρόκειται για ένα φαινόμενο στο οποίο συμμετέχουν πολλοί/ές, με διαφορετικό ρόλο ο/η καθένας/μία.
   * εκείνων που εκφοβίζουν
   * εκείνων που εκφοβίζονται
   * των υπερασπιστών/τριών του/της μαθητή/τριας που εκφοβίζεται
   * των αμέτοχων παρατηρητών/τριών, είτε παριστάμενων είτε εικονικών (διαδικτυακών)
   * των βοηθών/συνεργών εκείνων που εκφοβίζουν
   * των ενισχυτών/τριών εκείνων που εκφοβίζουν
   * εκείνων που εκφοβίζονται, αλλά και εκφοβίζουν (διπλός ρόλος).

Στον κυβερνοχώρο, αντίστοιχα, ο παρατηρητής μπορεί να πάρει τον ρόλο
   * αυτού που βοηθάει το παιδί που εκφοβίζει
   * του παθητικού παρατηρητή
   * του υποστηρικτή, υπέρ του παιδιού που εκφοβίζεται.

Ο ρόλος των μαθητών/τριών παρατηρητών θεωρείται πολύ σημαντικός στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του εκφοβισμού. Ορισμένα παιδιά παραμένουν αμέτοχοι παρατηρητές θεωρώντας, ενδεχομένως, ότι με αυτή τη στάση τους μειώνουν τη σημασία του γεγονότος, αλλά έτσι τελικά δίνουν λανθασμένα το μήνυμα ότι αυτό που συμβαίνει είναι αποδεκτό. Σε πολλές περιπτώσεις είναι πιθανόν τα παιδιά να μην παρέμβουν, είτε επειδή θεωρούν τον εαυτό τους αδύναμο είτε επειδή φοβούνται ότι μπορεί να θυματοποιηθούν τα ίδια.

O εκφοβισμός (bullying) είναι μια επιθετική συμπεριφορά, σωματική, λεκτική, ψυχολογική ή/και κοινωνική που εκδηλώνεται σκόπιμα, απρόκλητα και επαναλαμβανόμενα εντός και εκτός σχολείου, και στο διαδίκτυο (π.χ. στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Ασκείται συνήθως από κάποιον/α που βρίσκεται σε θέση ισχύος (π.χ. τον/την πιο δυνατό/ή σωματικά, τον/την πιο δημοφιλή, τον/τη πιο εύρωστο/η οικονομικά, κ.λπ.) και κατευθύνεται προς κάποιον/α που θεωρείται λιγότερο ισχυρός (αντιλαμβανόμενη ή πραγματική άνιση σχέση δύναμης-εξουσίας). Ο εκφοβισμός στο διαδίκτυο μπορεί να είναι εξίσου ή/και πιο σοβαρός, καθώς εκεί εξουδετερώνεται η ανισορροπία δύναμης αλλά η έκθεση του/της μαθητή/τριας που εκφοβίζεται γίνεται δημόσια, σε ελάχιστο χρόνο και είναι ανεξέλεγκτη.

Εκείνος/η που εκφοβίζει έχει σκοπό να προκαλέσει φόβο, ανησυχία, πόνο και φθορά σε εκείνον/η που στοχοποιεί, αντλώντας κάποιο όφελος από την πράξη του/της (ευχαρίστηση, κύρος, απόκτημα).

Ο/Η μαθητής/τρια που εκφοβίζεται αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του/της.

Ο εκφοβισμός διαφοροποιείται από άλλες μορφές επιθετικών συμπεριφορών που είναι δυνατόν να εκδηλώνονται μεταξύ των μαθητών/τριών στο σχολικό περιβάλλον. H επιθετικότητα δεν έχει πάντα στόχο την τρομοκράτηση του/της αδυνάμου/μης, ενώ είναι δυνατόν να εξυπηρετεί την αυτοπροστασία από ενδεχόμενους κινδύνους. Επομένως, δεν αποτελούν εκφοβισμό μεμονωμένα περιστατικά και συγκρούσεις ή διενέξεις μεταξύ ίσων στο σχολείο, είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά.

Ο εκφοβισμός εκδηλώνεται με διάφορες άμεσες και έκδηλες ή έμμεσες και συγκαλυμμένες συμπεριφορές επιθετικών πράξεων, που ανάλογα με τη φύση τους προσδιορίζουν τις ακόλουθες βασικές μορφές εκφοβισμού:
Σωματικός: Περιλαμβάνει σπρωξίματα, γροθιές, κλωτσιές, τράβηγμα μαλλιών, χαστούκια, άλλες μορφές σωματικής επίθεσης ή την φθορά ή καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.
Ψυχολογικός: Περιλαμβάνει απειλές για τη σωματική ακεραιότητα, την έκφραση σχολίων που προσβάλλουν, ταπεινώνουν και απαξιώνουν το άτομο, όπως ειρωνεία, σαρκασμός, φυλετικά και προσβλητικά σχόλια, προσβλητικά πειράγματα, παρατσούκλια, χειρονομίες, συκοφαντικά τοιχογραφήματα (graffiti) κ.ά.
Κοινωνικός: Περιλαμβάνει κακόβουλα σχόλια και διάδοση ψευδών φημών που βλάπτουν ή καταστρέφουν την κοινωνική υπόσταση ή την κοινωνική αποδοχή ενός/μιας μαθητή/τριας, με σκοπό τον αποκλεισμό του/της από την ομάδα και τις δραστηριότητες των συνομηλίκων, που οδηγεί στην απομόνωσή του/της.
Διαδικτυακός: Περιλαμβάνει απρεπή ή ενοχλητικά μηνύματα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), σε ομαδικές συνομιλίες μέσω υπολογιστή ή κινητής συσκευής (chatting), αξιοποίηση ιστοσελίδων με σκοπό τη γελοιοποίηση, δημοσίευση στο διαδίκτυο ή τον διαμοιρασμό με άλλους/ες μη κολακευτικών ή άσεμνων φωτογραφιών, βίντεο ή σχεδίων χωρίς την έγκριση του ατόμου, απειλές κατά της ζωής, εκδικητική προβολή προσωπικών στιγμών, υποκλοπή λογαριασμού για οικονομική εξαπάτηση, π.χ. τζόγος, παρέμβαση στον προσωπικό λογαριασμό κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακή παρακολούθηση (cyberstalking), διαδικτυακή έκθεση του ατόμου με προσωπικά του δεδομένα (doxxing), τοξικό/εμπρηστικό λόγο – τρολάρισμα (trolling), ταπεινωτική σωματική επίθεση που εκτίθεται διαδικτυακά (happyslapping), απόπειρες αποπλάνησης τύπου sexting ή grooming, προτροπή για αυτοκτονία.
Εκβιαστικός: Περιλαμβάνει την επιβολή με τη βία και τον εξαναγκασμό σε πράξεις ή παραλείψεις παρά τη θέληση του εκφοβιζόμενου ατόμου. Επίσης, περιλαμβάνει την πειθαναγκαστική απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων, συνοδευόμενη από απειλές ή και τον εξαναγκασμό σε αντικοινωνικές πράξεις (π.χ. διάπραξη κλοπής ή βανδαλισμού).
Ρατσιστικός: Αποσκοπεί στον χλευασμό και την απαξίωση λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων, εθνοτικής καταγωγής, φυλής, αναπηρίας, κατάστασης υγείας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, έκφρασης ή χαρακτηριστικών φύλου.
Σεξουαλικός: Περιλαμβάνει ένα φάσμα συμπεριφορών που απειλούν ή προσβάλλουν τη γενετήσια αξιοπρέπεια του ατόμου και εκτείνεται από τα σεξουαλικά σχόλια, τις απειλές, τα ανεπιθύμητα αγγίγματα, τη σεξουαλική παρενόχληση, την πορνογραφία έως και την απόπειρα βιασμού ή τον βιασμό.
Ομοφοβικός/τρανσφοβικός/αμφιφοβικός/ιντερφοβικός: Οφείλεται σε προκαταλήψεις ή αρνητικές στάσεις, πεποιθήσεις ή απόψεις σε βάρος είτε ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων είτε ατόμων με σχέση συγγένειας οποιασδήποτε μορφής (π.χ. από τεκνοθεσία) ή φιλίας με ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.